H1 dataspaces bijgewerkt

js/document-config.js

@@ -88,15 +88,6 @@ var documentConfig =
     }
   ],
   localBiblio: {
-    "DONL": {
-      title: "data.overheid.nl",
-      href: "https://data.overheid.nl",
-      authors: "",
-      publisher: "Kennis- en exploitatiecentrum voor Officiële Overheidspublicaties",
-      editors: "",
-      date: "",
-      status: ""
-    },
     "NLISO19115": 
     {
       title: "Nederlands metadata profiel op ISO 19115 voor geografie versie 2.1.0",
@@ -250,7 +241,7 @@ var documentConfig =
       href: "://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2021/10/31/nl-digitaal-interbestuurlijke-datastrategie-nederland ",
       publisher: "Ministerie van Economische zaken en Koninkrijksrelaties"
     },
-    "Geonovum":
+    "GNVM-VPGDD":
     {
       title: "Geonovum Rapport  - Verkenning Publiek Gebruik Data van Derden",
       href: "https://www.geonovum.nl/uploads/documents/Rapportage%20%27Verkenning%20Publiek%20Gebruik%20Data%20van%20Derden%27%20%28eindversie%29_0.pdf ",
@@ -259,6 +250,24 @@ var documentConfig =
       ],
       date: "2021-06-01"
     },
+    "GNVM-VEUI":
+    {
+      title: "Geonovum Handreiking -Handreiking EU Informatie m.b.t. digitale en data-strategie",
+      href: "https://docs.geostandaarden.nl/eu/handreiking-EU-informatie/",
+      authors: [
+        "Ton Zijlstra",
+        "Wideke Boersma",
+      ],
+      date: "26 november 2024"
+    },"GNVM-VDS":
+    {
+      title: "Geonovum Handreiking - Verkenning dataspaces",
+      href: "https://geonovum.github.io/eu-VerkenningDataspaces/",
+      authors: [
+        "Michel Grothe"
+      ],
+      date: "29 maart 2023"
+    },
     "TNO":
     {
       title: "iSHARE as generic trust framework capability",
@@ -362,7 +371,7 @@ var documentConfig =
       ],
       publisher: "International Data Spaces Association (IDSA)"
     },
-    "IDS-DC":
+    "IDS-DCR":
     {
       title: "IDS Data connectors report",
       href: "tps://internationaldataspaces.org/wp-content/uploads/dlm_uploads/IDSA-Data-Connector-Report-5_March-2023.pdf",
@@ -403,25 +412,5 @@ var documentConfig =
       ],
       date: "2024-10-11"
     },
-    "Gaia-X-G":
-    {
-      title: "Gaia-X",
-      href: "Gaia-X specifications on Gitlab"
-    },
-    "JRC126319":
-    {
-      title: "INSPIRE – A Public Sector Contribution to the European Green Deal Data Space. A vision for the technological evolution of Europe’s Spatial Data Infrastructures for 2030",
-      href: "https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC126319",
-      authors: [
-        "Kotsev A.",
-        "Minghini M.",
-        "Cetl V.",
-        "Penninga F.",
-        "Robbrecht J.",
-        "Lutz M."
-      ],
-      publisher: "Publications Office of the European Union, Luxembourg",
-      date: "2021-01-01"
-    }
   }
 }

section_001.md

@@ -12,12 +12,39 @@ Gegevenssoevereiniteit bevordert de interoperabiliteit tussen deelnemers aan dat
 <br/>
 Binnen het gedachtegoed van data spaces staat het veilig en vertrouwd uitwisselen van data aldus centraal. Het Dataspace Protocol, dat is ontwikkeld door IDSA is hierin gepositioneerd als een mogelijke voorziene standaard in data spaces om vertrouwd data delen mogelijk te maken. Om voorbereid te zijn op de toekomst is het doel van deze verkenning een beter beeld te krijgen van de wijze waarop het Dataspace Protocol functioneert en kan worden geïmplementeerd in een eenvoudige casus, te weten in een ‘minimum viable dataspace’.  Belangrijke context voor het opzetten van dit experiment zijn de EU common dataspaces. In de volgende paragraaf meer daarover.  
 
-<aside class='note' title="Handreiking Eu Informatie en Verkenning dataspaces">
-    Zie ook ‘Handreiking EU Informatie m.b.t. digitale en data-strategie' voor het wettelijke kader en ‘Verkenning dataspaces’ voor richtinggevende data space initiatieven in Nederland en Europa en de positie van de Nationale Geo-informatie Infrastructuur (NGII) in deze initiatieven.  
+<aside class='note' title="Handreikingen EU Informatie m.b.t. digitale en datastrategie en Verkenning dataspaces">
+    Zie ook ‘Handreiking EU Informatie m.b.t. digitale en data-strategie' [[GNVM-HEUI]] voor het wettelijke kader en ‘Verkenning dataspaces’ [[GNVM-HVDS]] voor richtinggevende data space initiatieven in Nederland en Europa en de positie van de Nationale Geo-informatie Infrastructuur (NGII) in deze initiatieven.  
 </aside>
 
 ## Context experiment: ‘EU common dataspaces’
-pm
+
+Het concept data space komt voort uit de Europese Datastrategie [[EUDS]]. De Europese Data Strategie die begin 2020 is voorgesteld, streeft naar een eenheidsmarkt voor de beschikbaarheid en het gebruik van data. De strategie is daarbij gericht op het wereldwijd concurrentievermogen van Europa en op datasoevereiniteit. Technisch wordt naar een pan-Europese dataspace (dataruimte) gestreefd om te zorgen dat er meer data beschikbaar komt voor socio-economisch gebruik, terwijl bedrijven en individuen die data genereren er wel zeggenschap over blijven houden.
+<br/>
+Deze pan-Europese data space wordt opgebouwd met meerdere sectorale data spaces die vervolgens onderling interoperabel zijn (zie figuur 1). Binnen sectoren en thema's zijn er vaak al geldende afspraken t.a.v. standaarden en professionele normen t.a.v. omgang met data, die telkens gebaseerd zijn op de context van die sector. Een data space bouwt daar dan op voort, zowel om dubbel werk te voorkomen als om de vorming van data spaces te versnellen.
+<br/>
+<figure id="Figuur_x">
+<a href="media/Europese sectorale data spaces - Geonovum.png" target="_blank"><img src="media/Europese sectorale data spaces - Geonovum.png" alt=""></a>
+<figcaption>Europese sectorale data spaces</figcaption>
+</figure>
+<br/>
+De manier waarop de EC de eenheidsmarkt voor data wil vormen, is middels sectorale dataspaces, die vervolgens onderling interoperabel zijn. Binnen sectoren en thema's zijn er vaak meer al geldende afspraken t.a.v. standaarden en professionele normen t.a.v. omgang met data, die telkens gebaseerd zijn op de context van die sector. Een dataspace bouwt daar dan op voort, zowel om dubbel werk te voorkomen als om de vorming van dataspaces te versnellen.
+<br/>
+Op Europees niveau worden de volgende thema's genoemd als sectorale dataspaces, waarop ook acties zijn ingezet: Gezondheid, Mobiliteit, Industrie, Financiële diensten, Energie, Landbouw, Green Deal (waaronder circulaire economie en smart communities), Overheid, Agricultuur, Vaardigheden (onderwijs en arbeidsmarkt), Wetenschap, Cultureel erfgoed, Toerisme, Media en Taal (voor meer informatie over de sectorale dataspaces zie [[GNVM-VEUI]]. 
+<br/>
+Om de EU common dataspaces te realiseren, heeft de Europese commissie het Data Space Support Centre (DSSC) project opgericht. Het DSCC is een Europees initiatief dat ondersteuning biedt bij de ontwikkeling en implementatie van EU dataspaces, waarin organisaties op een gecontroleerde, veilige en soevereine manier data kunnen delen. Het DSSC richt zich op het bevorderen van interoperabiliteit, datasoevereiniteit en naleving van EU-regelgeving, zoals de AVG. In het ontwikkelde Bouwstenenmodel voor EU Data Spaces schetst het DSCC de fundamentele componenten die nodig zijn voor de werking van een data space. Dit model biedt een blauwdruk voor veilige en efficiënte data-uitwisseling, en ondersteunt organisaties bij het opzetten van hun eigen data spaces binnen de Europese data-economie. Binnen de technische bouwstenen kunnen we het data connector experiment positioneren binnen de bouwstenen die worden aangeduid met “Data sovereignity and Trust” (zie figuur 2):  
+<br/>
+<figure id="Figuur_x">
+<a href="media/Technische bouwstenenmodel data spaces - DSCC.png" target="_blank"><img src="media/Technische bouwstenenmodel data spaces - DSCC.png" alt=""></a>
+<figcaption>Technische bouwblokken van een data space ([[DSCC-BP]])</figcaption>
+</figure>
+<br/>
+De bouwstenen voor datasoevereiniteit en -vertrouwen bieden technische enablers de mogelijkheid om de betrouwbaarheid en authenticiteit van de informatie van deelnemers te garanderen, terwijl deelnemers soevereiniteit kunnen uitoefenen over de data die ze delen. Dit is essentieel voor het opbouwen van vertrouwen tussen deelnemers bij interacties en het uitvoeren van datatransacties. De pijler “Data Sovereignty and Trust" bestaat uit de volgende drie bouwstenen:
+1.	Identiteits- en attestatiebeheer: Het beheer van identiteiten en attesten binnen een gegevensruimte om de betrouwbaarheid en integriteit van de informatie van de deelnemers te waarborgen.
+2.	Trust Framework: Verificatie dat een deelnemer in een gegevensruimte zich houdt aan bepaalde regels en een gemeenschappelijke reeks normen.
+3.	Afdwingen van toegangs- en gebruiksbeleid: de mogelijkheid om beleid en regels binnen een bepaalde gegevensruimte te specificeren door de autoriteit voor de gegevensruimte en de individuele deelnemers.
+<br/>
+Voor de realisatie van de EU sectorale dataspaces heeft de DCSS een blauwdruk of ‘Blueprint’ uitgebracht [[DCSS-BP]]. In de DSCC Blueprint zijn overigens niet alleen de technische bouwstenen, maar ook de besturingsbouwstenen voor de EU sectorale data spaces (‘governance’ bouwstenen’) uitgewerkt. In de blauwdruk is het Dataspace Protocol voor souvereine data delen in EU sectorale data spaces de ‘Foundational Technical Standards’ benoemt en is het IDS Dataspace Protocol een implementatie van de ‘Foundational Technical Standards’  voor de EU sectorale data spaces. Daarbij wordt aangetekend, dat “this protocol only specifies the generic elements. The APIs/technical interfaces for the actual data exchange are data space-specific” [[DCSS-BP]]. Wat dat betekent is onderdeel van deze verkenning. 
+
 <br/>
 
 <aside class='note' title="Anticiperen op de Green Deal Data Space">
@@ -43,7 +70,7 @@ In het bijzonder richten we ons op iedereen, die betrokken is bij het uitwissele
 
 ## Aanpak experiment
 
-Voor de uitvoering van het experiment is de volgende aanpak gehanteerd. Volgens het concept van een ‘minimum viable data space’ is met twee of drie use cases binnen de casus Circulaire grondstromen een experiment uitgevoerd met vertrouwd en souvereign data delen. Daarbij is het open en gestandaardiseerd ‘Dataspace Protocol’ toegepast, dat is geïmplementeerd in diverse data connector software producten [[IDS-DCS]]. Er is gebruik gemaakt van de TNO Security Gateway (TSG), die als open source software beschikbaar is. 
+Voor de uitvoering van het experiment is de volgende aanpak gehanteerd. Volgens het concept van een ‘minimum viable data space’ is met twee of drie use cases binnen de casus Circulaire grondstromen een experiment uitgevoerd met vertrouwd en souvereign data delen. Daarbij is het open en gestandaardiseerd ‘Dataspace Protocol’ toegepast, dat is geïmplementeerd in diverse data connector software producten [[IDS-DCR]]. Er is gebruik gemaakt van de TNO Security Gateway (TSG), die als open source software beschikbaar is. 
 <br/>
 Een Minimum Viable Data Space (MVDS) is een combinatie van componenten die het mogelijk maken om een data space te creëren met net genoeg functies om bruikbaar te zijn voor veilige en soevereine data-uitwisseling tussen twee partijen, zoals gespecificeerd door de International Data Spaces Association (IDSA). Het doel van een MVDS is om het implementatieproces te stroomlijnen, waardoor het gemakkelijker en sneller wordt om een werkende data space te creëren met veilige en soevereine data-uitwisseling. Door te beginnen met een MVDS kan het ontwikkelteam snel itereren en reageren op de vereisten van de data space, door indien nodig aanpassingen te maken om aan de behoeften van gebruikers te voldoen.
 <br/>