andreis-f-carmina-vd.xml

<TEI xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
   <teiHeader>
      <fileDesc xml:id="andreis-f-carmina-vd">
         <titleStmt>
            <title>Carmina in manuscripto Budapestensi H46 (c. 1550--1571), versio electronica</title>
            <author ref="http://www.wikidata.org/entity/Q16115490">
               <persName xml:lang="hr">Andreis, Franjo Trankvil</persName>
               <date>1490-1571</date>
            </author>
            <editor ref="http://www.wikidata.org/entity/Q93233703">
               <persName xml:id="BL">
                  <ref type="wikidata" target="http://www.wikidata.org/entity/Q93233703">Bratislav Lučin</ref>
               </persName>
            </editor>
            <respStmt>
               <resp>Hanc editionem electronicam curavit</resp>
               <persName xml:id="NJ">
                  <ref type="wikidata" target="http://www.wikidata.org/entity/Q114878204">Neven Jovanović</ref>
               </persName>
            </respStmt>
         </titleStmt>
         <editionStmt>
            <edition>Moderno izdanje (2001) prema rukopisu.</edition>
         </editionStmt>
         <extent ana="C">Mg:C 462 versus, verborum 3075</extent>
         <publicationStmt>
            <p>Rad nastao u okviru znanstvenog projekta Profil hrvatskog latinizma,
                                (<orgName>
                  <ref type="viaf" target="124389134">Filozofski fakultet Sveučilišta u Zagrebu</ref>
               </orgName>, <placeName ref="3186886">Zagreb</placeName> Hrvatska). <date>Studenoga
                                        2011.</date>
            </p>
         </publicationStmt>
         <sourceDesc>
            <bibl type="repo" ana="digital">Digitalna verzija: CroALa</bibl>
            <bibl>Varia Dalmatica,  sign. 25290, ms. 617, Znanstvena knjižnica Zadar.</bibl>
         </sourceDesc>
      </fileDesc>
      <encodingDesc>
         <editorialDecl xml:lang="hrv" resp="#BL">
            <p>PJESME FRANA TRANKVILA ANDRONIKA IZ TROGIRSKOG ZBORNIKA LATINSKIH PJESAMA</p>

            <p>Neke razlike u MOLITVI, kao da su ispravci krivih kvantiteta!!! (usp Glavičić
               Versifikacija, tiskano izdanje i ovdje rkp!)</p>
         </editorialDecl>
      </encodingDesc>
      <profileDesc>
         <abstract>
            <p/>
         </abstract>
         <settingDesc>
            <p/>
         </settingDesc>
         <particDesc>
            <p/>
         </particDesc>
         <langUsage>
            <language ident="lat" xml:lang="hrv">latinski</language>
         </langUsage>
         <creation>
            <date notBefore="1550" notAfter="1571" period="15xx_3_third">c. 1550-1571</date>
         </creation>
         <textClass>
            <keywords scheme="typus">
               <term>poesis</term>
            </keywords>
            <keywords scheme="aetas">
               <term>Litterae renatae (1400-1600)</term>
               <term>Saeculum 16 (1501-1600)</term>
               <term>1551-1600</term>
            </keywords>
            <keywords scheme="genre">
               <term>poesis - carmen</term>
               <term>poesis - epigramma</term>
            </keywords>
         </textClass>
      </profileDesc>
      <revisionDesc>
         <change>
            <persName ref="#NJ">
               <ref type="wikidata" target="http://www.wikidata.org/entity/Q114878204">Neven
                  Jovanović</ref>
            </persName>
            <date when="2024-01-26">2024-01-26</date>. 
            Dodao oznake metra i žanra pojedinim pjesmama.
            Dodao Wikidata ID za priređivače.
            Maknuo hrvatski naslov i uputu, premjestio u priređivačke napomene (editorialDecl).
         </change>
         <change>
            <persName>
               <ref type="viaf" target="6913774">Neven Jovanović</ref>
            </persName>
            <persName>Luka Špoljarić</persName>
            <date>2012-03-08</date>
                Novo, unificirano zaglavlje.
        </change>
         <change>
            <persName>
               <ref type="viaf" target="6913774">Neven Jovanović</ref>
            </persName>
            <date>2011-10-22</date>
  Zaglavlje, naslov. Ostale pjesme.
 </change>
         <change>
            <persName>Braco Lučin</persName>
            <date>2007-06-26T11:44:00</date>
         </change>
      </revisionDesc>
   </teiHeader>
   <text>
      <body>
         <div>
            <pb n="33"/>
            <div type="poesis" xml:id="tr-vd01" met="hexameter">
               <head>Ad summum pontificem Pium V, Tranquillus Andronicus</head>
               <note>
                  <date notBefore="1566" notAfter="1571">post 1566, ante 1571</date>
               </note>
               <l>Sancte pater, qui sceptra tenes sanctissima Christi,</l>
               <l>Vera Dei soboles, qui per uestigia Petri</l>
               <l>Ingrederis uitamque refers fesso orbe beatam;</l>
               <l>Quod capita infractus sinuosae excideris hydrae,</l>
               <l n="5">Quod uirtute tua multas firmaueris urbes,</l>
               <l>Quod noua lux mundo de te illuxisse uidetur,
<note place="foot" n="1">
Versus in margine sinistra scriptus
</note>
               </l>
               <l>Depulsis tenebris, in religione fideque,</l>
               <l>Caesaris haec
<note place="foot" n="2">
                     <emph>Post</emph> haec <emph>deletum est </emph>maior</note>
 laus est maior
<note place="foot" n="3">maior <emph>super</emph> Cirique <emph>scriptum est.</emph>
                  </note>
 Cirique triumphis;</l>
               <l>Sed nisi perficias optata in pace
<note place="foot" n="4">pede <emph>deletum et</emph> pace <emph>superscriptum est</emph>
                  </note>
 quiescant</l>
               <l n="10">Seruati populi et supremum numen adorent</l>
               <l>Hostibus externis securi, ea gloria nempe</l>
               <l>Non tam erit illustris neque certa sede manebit.</l>
               <l>Ad uerum ergo decus te accingas, optime princeps,
<note place="foot" n="5">
                     <emph>Versus in margine sinistra scriptus</emph>
                  </note>
               </l>
               <l>Atque in barbaricas, pater, immanesque phalanges</l>
               <l n="15">Irrue iam praesente Deo faeliciter audax.</l>
               <l>Quum primum aspicient insignia nostra salutis,</l>
               <l>Terga dabunt
<note place="foot" n="6">
                     <emph>Post</emph> dabunt <emph>verbum deletum est</emph>
                  </note>
 et nos laeti
<note place="foot" n="7">lęti<emph> super </emph>exultabimus<emph> scriptum est</emph>
                  </note>
exultabimus hymnis.</l>
            </div>
            <div type="poesis" xml:id="tr-vd02" met="hexameter">
               <head>Ad caesarem Maximilianum, Tranquillus</head>
               <note>
                  <date notBefore="1562" notAfter="1571">post 1562, ante 1571</date>
               </note>
               <l>Humanis frustra contendis, maxime caesar, </l>
               <l>Viribus a capite horrendum depellere Turcum,</l>
               <pb n="33v"/>
               <l>Quem Deus ob populi scelus immanemque trucemque</l>
               <l>Carnificem immisit, semper qui cote cruentos</l>
               <l n="5">Exacuit gladios nostris ceruicibus instans,</l>
               <l>Donec ad interitum redigat uestigia Christi.</l>
               <l>Sed tamen euicta diuini numinis ira,</l>
               <l>Mutato ingenio populorum lumine uitae</l>
               <l>Omnia prosternes, quae nunc horrescimus, audax</l>
               <l n="10">Barbaricaeque cadent perculsae Herebique phalanges.</l>
            </div>
            <div type="poesis-epigramma" met="hexameter">
               <head>In filium Ioannis regis, Tranquillus</head>
               <l>Quo ruis, ah demens? Quibus exagitare nefandis</l>
               <l>Eumenidum furiis? Quae te fera uexat Erinnis?</l>
               <l>Transfugis ad rabidos sacrati caesaris hostes</l>
               <l>Exitiumque tibi populisque fidelibus urges</l>
               <l n="5">Barbaricas tenui socians cum gente phalanges. </l>
               <l>Nescis hoc hominum genus execrabile et excors</l>
               <l>Cautibus e Rhodopes duris et quercubus ortum,</l>
               <l>Perniciem humanae sobolis, uestigia Christi</l>
               <l>Quae sequitur numenque Dei praesentis adorat?</l>
               <l n="10">Infestum sacris pietati altaribus, instar </l>
               <l>Nos pecudum tenet atque omnes discrimine nullo</l>
               <l>Exagitat miseros diro subigitque furore,</l>
               <l>Vtilitate fidem expendens, sua commoda tantum</l>
               <l>Prospicit atque idem est pro tempore amicus et hostis.</l>
               <l n="15">Interdum quosdam ficto miseratus amore </l>
               <l>In partem belli accurit ferus, impiger et trux,</l>
               <l>Caedibus infractum posthac comprehendit utrunque,</l>
               <l>Ut solet incautos miluus ranamque muremque.</l>
               <pb n="34"/>
               <l>Immensas quaesiuit opes his artibus et iam</l>
               <l n="20">Europa atque Asia quam plurima regna subegit, </l>
               <l>Non fidei morisque boni monumenta relinquens.</l>
               <l>Sed, puer, insanis nec proxima mente reuoluis</l>
               <l>Tempora. Nonne uides, ut te sine lege paterno</l>
               <l>Deiecit regno? Et credis tibi quaerere curet </l>
               <l n="25">Regna alia? Immani pietas non regnat in hoste. </l>
               <l>Id potius memores, imo quoque pectore figas,</l>
               <l>Ceruus equum bello cum uinceret, ipse equus amens</l>
               <l>Extemplo implorata hominis uirtute fideque</l>
               <l>Euasit uictor, sed quo duce uincere ceruum</l>
               <l n="30">Contigit, assidue fert dorso frenaque mordet. </l>
            </div>
            <div type="poesis-epigramma" met="hexameter" xml:id="tr-vd03">
               <head>Ad Aluisium Cippicum, Tranquillus
            </head>
               <note place="foot" n="8">Da je pjesma nastala <date notBefore="1569-11-29" notAfter="1571">između 29. XI. 1569. i 1571</date>, kada Trankvil umire, usp. Belamarić studije, str. 469)</note>
               <l>Nobilis Aluisi, maiorum a stirpe uetusta,</l>
               <l>Qui genus et proauos raris uirtutibus ornas,</l>
               <l>Quid iuuat insano tantum indulgere dolori</l>
               <l>Et lachrymis faedare genas et uellere crines,</l>
               <l n="5">Quod tibi natorum geminato funere acerba </l>
               <l>Mors semel atque iterum luctus inuexit amaros?</l>
               <l>Eximia, fateor, fuit indole notus uterque,</l>
               <l>Magnas spes patriae, magna ornamenta dedissent,</l>
               <l>Munere si diuum maturior afforet aetas.</l>
               <l n="10">Mortales omnes rapit insatiabilis Orcus, </l>
               <l>Aequat cuncta sua nullo discrimine falce;</l>
               <l>Quicquid mortale est, longa obliuione fatiscit.</l>
               <l>Vna quidem pietas, caelestis origine uirtus,</l>
               <l>Euolat e flammis et sese ad sydera tollit:</l>
               <l n="15">Huic tete ostentes, mortalia caetera spernas. </l>
            </div>
            <pb n="36v"/>
            <div type="poesis-epigramma" met="elegiacum" xml:id="tr-vd04">
               <head>De infelicitate senescentium in aula regis, Tranquillus Andronicus</head>
               <l>Bos iuuenis, ualide membris compactus et acer,</l>
               <l>Pascitur et stertens instratusque accubat, at quum</l>
               <l>Aetas et uires abiere neque aptus arando est,</l>
               <l>Deseritur misere patiturque mala omnia, tandem</l>
               <l n="5">Carnifici lanio mactandus traditur insons: </l>
               <l>Ingrato nihil est toto crudelius orbe.</l>
               <l>Non secus in regum uersantibus euenit aula,</l>
               <l>Quos distrinxit opum spes inproba, praua uoluptas</l>
               <l>Quos agitat somnusque gulaeque profunda Caribdis:</l>
               <l n="10">Nil obstare putant, quin his potiantur in aeuum </l>
               <l>Delitiis breuibus, quas perfida porrigit aula.</l>
               <l>Quare securis nimium oblitisque senectae</l>
               <l>Corporis atque animi uis denique frangitur omnis.</l>
               <l>Tum uero inualidos, inopes et panis egentes</l>
               <l n="15">Nemo iuuat miseros, sed quisque immaniter odit. </l>
               <l>Ipse etiam princeps, solitus laudare uigentis</l>
               <l>Et studia et mores laeto inspectareque uultu,</l>
               <l>Occulit ad lachrimas gemitusque immobile pectus,</l>
               <pb n="37"/>
               <l>Nulla erumnosi rigidum miseratio tangit:</l>
               <l n="20">Vtile sectantur proceres modo, caetera temnunt. </l>
               <l>Quin igitur, dum sensus adest uiridisque iuuenta,</l>
               <l>Istum fallacem quamprimum defugis Orcum,</l>
               <l>Tempestiua paras uirtute alimenta senectae,</l>
               <l>Postea ne frustra doleas seroue queraris</l>
               <l n="25">Illisus scopulis desperataque salute? </l>
            </div>
            <div type="poesis" xml:id="tr-vd05" met="hexameter">
               <head>Millos Pariseuich pugnat ex prouocatione cum Bachota Turco, Tranquillus</head>
               <l>Dum spectant armatae acies insigne duellum,</l>
               <l>Quo fuit haud ullum toto praestantius aeuo,</l>
               <l>Noster ab Helisiis et Bachota Turcus ab Orco,</l>
               <l>Inuictis iuuenes animis, duo fulmina Martis, </l>
               <l n="5">Concurrunt saeuisque ruunt in uulnera telis, </l>
               <l>Orbatae ut tigres catulis, ut dira leones</l>
               <l>Quum rabies agitat caecosque ad praelia trudit.</l>
               <l>Tum Deus et uirtus nostro affuit: amputat hostis </l>
               <l>Ense genu; ille quidem secti
<note place="foot" n="9">
                     <emph>Correxi ex </emph>recti</note>
 pedis immemor omnes</l>
               <l n="10">Instructus framea clypeoque uiriliter ictus </l>
               <l>Excipit et rara sese uirtute tuetur.</l>
               <l>In caput, ut tandem letali uulnere Millos</l>
               <l>Rem peragat, magnis attollens uiribus ensem</l>
               <l>Dirigit: is fixus clypeo irreuocabilis haesit.</l>
               <l n="15">Sic tamen ipse trucem nimisque dolore furentem </l>
               <l>Spirantemque minas succiso poplite non est</l>
               <l>Ausus adire uirum bellacem cominus, atqui</l>
               <l>Grandine permulta saxorum perdidit hostem.</l>
               <l>Tum partis demum spoliis uirtute superbis,</l>
               <l n="20">Exultans magnis nostrorum plausibus heros </l>
               <l>Accipitur decorisque sui nunc fama refulget.</l>
               <pb n="46v"/>
            </div>
            <div type="poesis-carmen" met="hexameter" xml:id="tr-vd06">
               <head>Conquestio ad caesarem et alios principes, Tranquillus Andronicus</head>
               <l>Cur audes, caesar, tantum confidere Turcis,</l>
               <l>Prima quibus praedura silex et quercus origo est,</l>
               <l>Quos rabies agitat, quibus implacabile pectus</l>
               <l>Pascitur in lachrymis miserorum et sanguine gaudet?</l>
               <l n="5">Nulli hominum seruare fidem execranda propago, </l>
               <l>Verum abiuratis consueuit fallere diuis.</l>
               <l>Tantisper, dum cauta satis sese instruit atque</l>
               <l>Dum reparat uires, faedus promissaque seruat;</l>
               <l>Perfidus at postquam miseros contuderit hostes,</l>
               <l n="10">Immemor ipse sui, sanctae pietatis et aequi, </l>
               <l>In uicina rapit ferus arma et proxima quaeque</l>
               <l>Dirripit ac duris sine fine laboribus urget.</l>
               <l>Hoc scelere innumeras gentes populosque subegit</l>
               <l>Et formidati longas diffudit habenas</l>
               <l n="15">Barbarus imperii. Reges ad iniqua coacti </l>
               <l>Quaesitae accipiunt deformia faedera pacis,</l>
               <l>Quam mox, ut libuit, perfringit barbarus et trux</l>
               <pb n="47"/>
               <l>Ad solitas fictasque suas conuertitur artes. </l>
               <l>Tu meminisse uelis, quanta cum fraude quibusue</l>
               <l n="20">Legibus impositis tecum egerit, optime caesar, </l>
               <l>In media quoties simulata pace fefellit.</l>
               <l>Pannoniae regno potitur, nec finibus istis</l>
               <l>Contentus, sed enim subuertere barbarus ardet,</l>
               <l>Quidquid ad Hesperios iaceat solemque cadentem.</l>
               <l n="25">Non Albi Rhenoque putet fore se Germania tutam, </l>
               <l>Non Pirenei scopulosa cacumina montis,</l>
               <l>Non Tagus aut spaciosus Anas defendet Hiberos.</l>
               <l>Quem neque Caucasiae rupes, non ocyor Euro</l>
               <l>Tigris et Euphrates, Cilicum non aspera claustra,</l>
               <l n="30">Europam findens Asiamque Propontidis unda, </l>
               <l>Nullae hominum uires nec opes potuere superbum</l>
               <l>Ingentisque animi pridem retinere tyrannum,</l>
               <l>Quin celeris flammae, rapidi quoque turbinis instar</l>
               <l>Impiger oppositas peruertat ubique phalanges.</l>
               <l n="35">In tantum nostris refrixit pectore uirtus, </l>
               <l>Vt nemo ad fratrum extinguenda incendia currat,</l>
               <l>Et saluum imprudens sese arbitratur et amens,</l>
               <l>Quum uicina ruunt diroque uruntur ab igne,</l>
               <l>Quocunque attonito et communi algente ruina.</l>
               <l n="40">Nunc petit instructus Venetos terraque marique </l>
               <l>Perdere, qui soli infandis conatibus obstant,</l>
               <l>Ne tandem subigat totum insaciabilis orbem:</l>
               <l>Qui faueat Venetis summo discrimine, nusquam est.</l>
               <l>Tu, caesar, fratresque tui - nam occasio fluxa est -</l>
               <l n="45">Arripite hoc tempus, communes iungite uires </l>
               <l>Vnanimes Venetis: regno patriaque furentis</l>
               <l>Faucibus erepta terram expurgabitis Orco.</l>
               <pb n="47v"/>
               <l>Non dicam excidat Venetos: uerum Illyris ipsa,</l>
               <l>Portubus atque uiris multo clarissima, nobis</l>
               <l n="50">Si forte adimitur sine defensoribus aequis, </l>
               <l>Nescio quid sperare queant tua proxima regna.</l>
               <l>Altera Picenos clades Apulosque sequetur.</l>
               <l>Non uictrix olim populorum Roma nec Arnus,</l>
               <l>Gallia nec pugnax, Morini gelidusque Bootes,</l>
               <l n="55">Hesperus et quicquid terrarum amplectitur altus </l>
               <l>Oceanus patria non a ceruice repellent</l>
               <l>Terribiles ausus Turcorum horrentiaque arma.</l>
               <l>Ergo agite, o proceres, et tandem incumbite toto</l>
               <l>Pectore solliciti in propriam cuiusque salutem,</l>
               <l n="60">Optatum dum tempus adest, dum barbarus hostis </l>
               <l>Distrahitur uario per multa pericula bello.</l>
               <l>Sin minus, ignaui longinquas quaerite sedes,</l>
               <l>Quo uis barbarici nequeat penetrare furoris.</l>
               <l>Summe pater rerumque sator, cui maxima cura est</l>
               <l n="65">Humani generis sanctissima iussa sequentis, </l>
               <l>Nolis ad
<note type="apparatus" place="foot" n="10">
                     <p>Nolis ad <emph>metrum claudicat</emph>
                     </p>
                  </note>
 extremum electam tibi perdere gentem:</l>
               <l>Sit satis innumeris toties monuisse flagellis.</l>
               <l>Respice in abiectam oppressamque tyrannide plebem,</l>
               <l>Si sceleri iratus nostras audire querelas</l>
               <l n="70">Contemnis, ceu nobis obliuione sepultis </l>
               <l>Te moueant gemitus, lacrymas miseresce tuorum,</l>
               <l>Quos premit atque agitat uinclis immanibus hostis.</l>
               <l>His tamen erumnis simul assiduoque labore</l>
               <l>Te modo, Christe, colunt, nulli uiolabile numen. </l>
            </div>
            <pb n="48"/>
            <div type="poesis-carmen" met="hexameter" xml:id="tr-vd07">
               <head>Tranquilli Andronici Dalmatae contra Thurcos, comunes Christianorum hostes, ad Deum optimum maximum oratio</head>
               <!-- zaziv Boga -->
               <l>Summe pater rerumque sator, qui lucida Olympi</l>
               <l>Et loca pura tenes nullum metuentia finem,</l>
               <l>Qui quatis imperio terram caelumque profundum,</l>
               <l>Horrida Neptunum miscentemque
<note place="foot" n="11">
                     <p>
                        <emph>Correxi ex </emph>miscentem</p>
                  </note>
 aequora uentis</l>
               <l n="5">Compescis rursusque iubes attollere fluctus, </l>
               <l>Sacratam accinctus candenti fulmine dextram,</l>
               <l>Das animum uitamque bonis mentemque pudicam;</l>
               <l>At scelera innumeris sectaris perdita semper</l>
               <l>Suppliciis, iusta mundum sub lege gubernans:</l>
               <l n="10">Huc precibus conuerte meis pia numina castis. </l>
               <!-- u čemu je problem -->
               <l>Immeritos quae cura trahat, quam longa laboris</l>
               <l>Ingentis series mortalia pectora uerset,</l>
               <l>Disce, pater, nostrosque metus miseramque ruinam,</l>
               <l>Quam rabidus populoque tuo gentique minatur</l>
               <l n="15">Hostis atrox uultu manibusque rapacior atris, </l>
               <l>Religio quem nulla mouet, qui fasque piumque</l>
               <l>Contriuit pedibus, contempserit ore nefando</l>
               <l>Contra hominum legesque tuas pulchrumque pudorem. </l>
               <!-- zla neprijateljska -->
               <l>Nec satis est rapidis agros supponere flamis,</l>
               <l n="20">Maenia disiecit, uastatis edibus amplae </l>
               <l>Dirripiuntur opes, quas ingens cura laborque</l>
               <l>Tempore tam longo per summa pericula uitae</l>
               <l>Legerat. O superi, frustra pia uota fatigant</l>
               <l>Vos hominum gemitusque frequens lachrimaeque fluentes.</l>
               <l n="25">Pars ante ora patrum, patrios pars ante penates </l>
               <l>Interfecta iacet, neque liuida busta paratis</l>
               <l>Conduntur tumulis optataque funera desunt.</l>
               <pb n="48v"/>
               <l>Templa quibus careant maculis, aut denique quas non</l>
               <l>Sacrilegas sensere manus? Expromere uerbis</l>
               <l n="30">Difficile est magnosque cient suspiria luctus. </l>
               <l>Vel meminisse piget! Modo sancto quaelibet aedes</l>
               <l>Numine plena tuo fuerat, tibi thura precesque</l>
               <l>Fundebat populus multo Christianus honore:</l>
               <!-- oskvrnute crkve -->
               <l>Nunc stabulantur equi, nunc tantum Aegiptia faedo</l>
               <l n="35">Sistra strepunt sonitu, nunc orgia uana feruntur, </l>
               <l>Improba nunc longo turpem stridore cerastem</l>
               <l>Turba colit. Nec Vesta suis placidissima sanctis</l>
               <l>Virginibus prodest, quae passim crine soluto</l>
               <l>Raptatae querulis uastissima luctibus antra</l>
               <l n="40">Impleuere, Deum frustra clamore petentes </l>
               <l>Auxilium, amisso pulchro sine lege pudore. </l>
               <!-- roblje -->
               <l>Quid referam miseros, quos post incendia, saeui</l>
               <l>Post rabiem gladii tristis fortuna relictos</l>
               <l>Ad grauiora nimis seruauit? Dira flagello</l>
               <l n="45">Obuolat ante oculos horrendae mortis imago. </l>
               <l>Terrent mille neces: morte infelicior ipsa est</l>
               <l>Vita hominum, liceat modo uitam dicere, quando</l>
               <l>Libertas, comune bonum preciosius auro</l>
               <l>Atque opibus Lidiis Scithicis longeque smaragdis</l>
               <l n="50">Pulchrius, eripitur. Varios tamen adde labores </l>
               <l>Continuosque simul: quosdam prope Tartara nigra</l>
               <l>Haerentesque locos Diti Stygiaeque paludi</l>
               <l>Insatiatus amor Lucri quoque, dira Cupido</l>
               <l>Viscera telluris miseros detrudit in ima,</l>
               <l n="55">Vnde Hecatem et grata percinctum lampade Phaebum </l>
               <l>Conspicere - at frustra! - sublato lumine tentant.</l>
               <l>Occupat hinc macies squalentia corpora, pallor</l>
               <l>Plurimus ore uenit morbi et properata senectus.</l>
               <l>Cogitur hic duris terram proscindere uinctus</l>
               <pb n="49"/>
               <l n="60">Compedibus, semperque pati quoscunque labores </l>
               <l>Et tumidas perferre hyemes Hyadasque madentes,</l>
               <l>Concretisque graui requiescere frigore campis</l>
               <l>Vestis egens, demum tolerare famemque sitimque;</l>
               <l>Ille loco tauri colum summitere iniquis </l>
               <l n="65">Ponderibus currus flagris
<note place="foot" n="12">
                     <emph>Correxi ex</emph> flaris</note>
 agitatus adustis,</l>
               <l>Aspera seu duris spumantiaque aequora remis</l>
               <l>Vertere, uel caelo noctesque diesque sereno</l>
               <l>Excipere et nebulas sonituque tonitrua magno</l>
               <l>Densa micante polo, quando undique pontus et aether,</l>
               <l n="70">Fulminibus iaculatus Athos, atque altus Olympus </l>
               <l>Contremit, et superis usta Acroceraunia flamis.</l>
               <l>Hinc Aquilo praeceps, illinc rugientibus Auster</l>
               <l>Turbinibus magnos uoluentes aethere fluctus</l>
               <l>Ingeminant causasque metus mortemque minantur.</l>
               <l n="75">Ipse igitur saeuo Busiride saeuior hostis </l>
               <l>Atque Oetheis nimium crudelior aris</l>
               <l>Sic tua contemnit cuique admiranda, fidemque</l>
               <l>Debilitat, gratumque tibi populumque fidelem</l>
               <l>Conterit assiduis, uelut ingens turbo, procellis.</l>
               <l n="80">Haec fera Thurcorum soboles tot regna, tot urbes </l>
               <l>Imperio adiecere
<note place="foot" n="13">
                     <emph>Correxi ex </emph>adiucere</note>
 suo, ditissimaque arua,</l>
               <l>Paphlagonasque
<note place="foot" n="14">
                     <emph>Correxi ex</emph> Paphlagonias</note>
 uagos, buxo undantemque Cytoron,
<note place="foot" n="15">
                     <emph>Correxi ex </emph>Cytheron</note>
               </l>
               <l>Faelicemque Gigis patriam, cui Maexia cultu</l>
               <l>Laeta superiaceat, propriae quoque causa ruinae –</l>
               <l n="85">Alta diuturno colapsaque Pergama baello. </l>
               <l>Deinde premit Lyciam primis notosque uolucrum</l>
               <l>Auspiciis Caras, Cilicum transgressus et undas</l>
               <l>Inuisas tunc, Cydne,
<note place="foot" n="16">
                     <emph>Correxi ex </emph>Cynde</note>
 tuas, quum tabida regis</l>
               <l>Corpora reddideras, Armenis proxima post haec</l>
               <l n="90">Maenia Capadocum, rigidi claramque Trapezon </l>
               <l>In gremio Euxini,
<note place="foot" n="17">
                     <emph>Correxi ex </emph>Ingremio euxisum </note>
 Medos Parthosque fugaces.</l>
               <l>Vsque ad longinqui
<note place="foot" n="18">
                     <emph>Correxi ex </emph>longiqui</note>
8 feruentia culmina Tauri</l>
               <l>Caucaseumque iugum longas protendit habenas</l>
               <pb n="49v"/>
               <l>Imperii, cui diues Arabs, cui thure Sabeus</l>
               <l n="95">Insignis simul et septemplicis ostia Nili </l>
               <l>Deflexere caput: manibus tua sacra prophanis</l>
               <l>Sunt monumenta, pater, quae polluit improbus hostis,</l>
               <l>Et natale solum, et, quas tu legeris, urbes.</l>
               <l>Haud Asia contentus erat, Lybiamque parauit,</l>
               <l n="100">Atque Europaeae seruit sibi frigida terrae </l>
               <l>Taurica, et Euxini resonantia littora Ponti,</l>
               <l>Armiferam Thracem, ditis populosaque regna</l>
               <l>Aemoniae, Pellamque ducum deuicit alumnam.</l>
               <l>Quid memorem Thebas, quid claro sanguine Achaeos,</l>
               <l n="105">Pierios colles, et amena cacumina Cyrrhae, </l>
               <l>Eximiam Pelopisque domum, uiridantis oliuae</l>
               <l>Praemiaque, et doctas aetherno nomine Athenas,</l>
               <l>Caoniae gentemque trucem quercusque loquentes?</l>
               <l>Dardanios Tribalosque simul iuga ferre coegit,</l>
               <l n="110">Misia dehinc capta est, uastatur et Illyris alma, </l>
               <l>Martigenamque lupi sceuo de more Lycei</l>
               <l>Dalmatiam populatur atrox, castella Curetum</l>
               <l>Disiicit in tumulis, nec uos uaga flumina multum,</l>
               <l>Pannoniae, tutantur aquae; uel semper in armis</l>
               <l n="115">Bellaces exercet equos rabidusque furore </l>
               <l>Excurrit longis ut Maenas concita tyrsis.</l>
               <l>Non aliter flauas ignis depascit aristas</l>
               <l>Praecipitis Boreae sibilosis flatibus auctus,</l>
               <l>Quam fera progenies uastos bacchatur in agros,</l>
               <l>Continuis nostras uires quoque conterit
<note place="foot" n="19">
                     <emph>Ex </emph>conterrit <emph>correctum est</emph>
                  </note>
 horis. <note type="numvers">120</note>
               </l>
               <l>Acumulantur opes gladiosque in cote cruentos</l>
               <l>Exacuit, cunctas donec ferus occupet oras</l>
               <l>Litus ad Hesperium,
<note place="foot" n="20">
                     <emph>Correxi ex </emph>experium</note>
 quo uelox semper Iberus</l>
               <l>In mare spumosis tumidum deuoluitur undis,</l>
               <l n="125">Qua uel oliuifero redimitus uellere Bethis </l>
               <l>Iungitur Oceano, proprio dum Marte Britannos</l>
               <pb n="50"/>
               <l>Vincat et extremis Tulem quoque finibus orbis.</l>
               <l>Hoc immane genus Terra Enceladoque parente</l>
               <l>Progenitum, cui nulla sitim haec opulentia tollit,</l>
               <l n="130">Postquam terrarum diro potietur amore, </l>
               <l>Dehinc tentaturum (si fas est credere) caelum</l>
               <l>Montibus impositis conscendere teque supremis,</l>
               <l>Rex hominum diuumque pater, depellere uelle</l>
               <l>Sedibus, etherea sanctosque in parte locatos</l>
               <l n="135">Deiicere, et pedibus subiectas trudere in oras. </l>
               <l>Nam uiolat si iura deum, populumque fidemque</l>
               <l>Persequitur saeuo uelut atrox bellua morsu,</l>
               <l>Nonne putes, dirae si plena potentia menti</l>
               <l>Afforet, ethereae caelestia protinus arcis</l>
               <l n="140">Sceptra tibi eriperet? Quae nos iam maxima cura </l>
               <l>Sollicitat uariosque metus magnosque labores</l>
               <l>Ingerit, instantem dum tristia fata ruinam</l>
               <l>Obiiciunt. Tam grande nephas, discrimina tanta</l>
               <l>Quem non comminuant? Tua quem fidissima plebes</l>
               <l n="145">Imploret uentis pelagoque excussa furenti </l>
               <l>Naufraga? Laedaeos fratresne, an Prothea formas</l>
               <l>Fingentem uarias, lituo Tritonaue cinctum,</l>
               <l>Seu forsan nigri dominum Plutona barathri,</l>
               <l>Aut geminam prolem
<note place="foot" n="21">
                     <emph>Post</emph> prolem <emph>deletum est </emph>Barat</note>
 Latonae, aut Martis inanes</l>
               <l n="150">Belligeri sonitus, priscorum numina uana? </l>
               <l>Quae quoniam impensi contempsimus, undique certis</l>
               <l>Hostibus opprimimur, nobis neque Sarmata nec Thrax,</l>
               <l>Non Hierus intonsus, non est Arimaspus amicus:</l>
               <l>Quae faueat, toto nulla est gens impia mundo.</l>
               <l n="155">Heu, quod deterius, mutuis Christiana propago </l>
               <l>Decertant odiis inter se; plurimus armis</l>
               <l>Interiit populus: testantur sanguine tincti</l>
               <l>Mincius atque Athesis, Benacus
<note place="foot" n="22">
                     <emph>Correxi ex </emph>Bonacus</note>
12 et ipse cruore</l>
               <l>Creuerat humano, pulchrae pars denique multa</l>
               <pb n="50v"/>
               <l n="160">Quolibet Ausoniae miseris repleta uirorum </l>
               <l>Funeribus nigro sua tristia uellere cinxit</l>
               <l>Tempora: nunc etiam nunquam fera praelia desunt.</l>
               <l>Tu, pater omnipotens atque infinita potestas,</l>
               <l>Vnica nostra salus, cuius sine numine sancto</l>
               <l n="165">Nec folia arboribus uentis agitata mouentur, </l>
               <l>Solus opem praebere potes, obliuia si non</l>
               <l>Te teneant hominum, quod nulli credere fas est.</l>
               <l>Ter bino quid enim caelum fecisse labore</l>
               <l>Prodesset, certisque locis elementa tulisse</l>
               <l n="170">Humanae sobolis causa, Christumque figuram </l>
               <l>Accepisse hominis? Quae perdita crimina nobis </l>
               <l>Auxilium prohibent? Quum te feruentior ira</l>
               <l>In scelera urgeret quondam tollenda prophana,</l>
               <l>Nunquam passus eras, grauiter sine fine tot annos</l>
               <l>Vt tua sic acri premeretur
<note place="foot" n="23">
                     <emph>Correxi ex</emph> premetur</note>
 turba flagello. <note type="numvers">175</note>
               </l>
               <l>Tu quoque Erithraeis diri pharaonis
<note place="foot" n="24">
                     <emph>Correxi ex </emph>Pharnonis</note>
 in undis</l>
               <l>Signa, duces, equites
<note place="foot" n="25">equites <emph>deest in manuscriptu. Supplevi ex editione principe (Augustae Vindelicorum, ca MDXVIII)</emph>
                  </note>
 longam sumerseris ultus</l>
               <l>Nequitiam, dignas tribuens pro crimine paenas,</l>
               <l>Et uiduae facinus saeua obsidione fugauit </l>
               <l n="180">Olim hostes uirtute tua, uel nobilis Hester </l>
               <l>Faemina seruauit populum tua iussa sequentem.</l>
               <l>Nonne piis uolucrem Phaebi nostro orbe quadrigam</l>
               <l>Commotus precibus multis firmaueris horis?</l>
               <l>Saepe uel in paruo praesens discrimine plebi</l>
               <l n="185">Affueras: cur nostra, precor, non ultima damna </l>
               <l>Te moueant? Aliis faueas, uideare nouerca</l>
               <l>Nonullis? Semperne metu uastoque praememur</l>
               <l>Agmine curarum? Saeui nullusque laboris</l>
               <l>Finis erit? Nullisque modis minuenda ruina est?</l>
               <l n="190">Sed quibus hostiles plagis, quibus hostibus ausus </l>
               <l>Comprimeres, fidos quum sic excludis amicos?</l>
               <pb n="51"/>
               <l>Iustitiae quae
<note place="foot" n="26">
                     <emph>Correxi ex </emph>que</note>
 forma tuae? Peccata rependis </l>
               <l>Impia muneribus, iustorum uota precesque</l>
               <l>Negligis! Haud possum tamen unquam credere, quin te</l>
               <l n="195">Haec teneat complexa Deum pulcherrima uirtus, </l>
               <l>Qui caelum et terras aequo sub pondere libres.</l>
               <l>Hethereos quis enim temere sic iudicet ignes,</l>
               <l>Septenas caelique rotas, errantiaque astra,</l>
               <l>Temporibus certis miro quoque et ordine semper,</l>
               <l n="200">Nunc petere antipodas, nunc has emergere in oras, </l>
               <l>Algentesque hyemes mitis florentia ueris</l>
               <l>Germina, et aestatis feruentia labra tepentis</l>
               <l>Pomiferi autumni pallentes arbore frondes</l>
               <l>Et pluuias sudosque dies producere nutu</l>
               <l n="205">Absque tuo? Vastis quis claudere possit in antris </l>
               <l>Aeoliam rabiem? Quis motos sistere fluctus?</l>
               <l>Omnia continuis tua uirtus temperat horis.</l>
               <l>Saepe quidem nebulas disieceris ipse rogatus,</l>
               <l>Sustuleris morbos, atque atro funera tabo</l>
               <l n="210">Reppuleris, Martisque sonantia fulmina bello: </l>
               <l>Imperio cessere tuo Neptunus et aether.</l>
               <l>Quare igitur, qui uera tenes, dominator Olympi,</l>
               <l>Lumina iustitae, totum moderaris et orbem,</l>
               <l>Crudeles sontesque premis, uirtutibus ampla</l>
               <l n="215">Praemia das, posco: miserae sucurrere genti, </l>
               <l>Implorate, uelis, ne spes nos irrita fallat.</l>
               <l>Num sileam, pactumue tuum meminisse pudebit?</l>
               <l>Quum tua candenti sanctissima numina nimbo</l>
               <l>Circumsepta forent quondam melioribus annis,</l>
               <l n="220">Dilectam sobolem, cuius uestigia iustis </l>
               <l>Passibus insequimur, tibi longo faedere uinctam</l>
               <l>Adiectaque fide firmasti tempus in omne.</l>
               <l>Non haec interpres diuum Cillenius ales,</l>
               <pb n="51v"/>
               <l>Nuncia non tulerat Iunonia discolor Iris –</l>
               <l n="225">A facie ad faciem manibus mandata sacratis </l>
               <l>In tabulis descripta tuis et amore paterno</l>
               <l>Cum ductore loquens Hebreae gentis ad unguem</l>
               <l>Perpetuo dederis nostros semperque labores</l>
               <l>Tollere pollicitus. Quod uel ratione suprema</l>
               <l n="230">Duceris, ut facias: animantia bruta uidemus, </l>
               <l>Hircanas saeuasque tygres Libicosque leones,</l>
               <l>Se quoque pro catulis ultro obiectare periclis.</l>
               <l>Haec solum natura docet: prudentia nulla est,</l>
               <l>Qua moueantur enim. Qualem speremus
<note place="foot" n="27">
                     <emph>Correxi e</emph> supremus</note>
 habere</l>
               <l n="235">Te, genitor, cuius comes est sapientia summa </l>
               <l>Et bonitas immensa quidem, nisi crimina nostra</l>
               <l>Grandia te incendant? Fateor: peccauimus, inquam,</l>
               <l>Ignarus rerum populus; nos uana uoluptas</l>
               <l>Gypsatis manibus blandoque teterrima uultu</l>
               <l n="240">Allexit, nos turpis amor, nos dira cupido </l>
               <l>Ambitioque, gulaeque
<note place="foot" n="28">
                     <emph>Correxi ex</emph> gule</note>
 scelus, manifesta uorago,</l>
               <l>Traxerat a recto uiolenti tramite cursu.</l>
               <l>Quod si longeui iam te non paenitet aeui,</l>
               <l>Teque tuosque feris nisi uis comitere prorsus</l>
               <l n="245">Hostibus, o, magni, certissima gloria rerum, </l>
               <l>Sancte pater, mundi decus et sapientia summa,</l>
               <l>Vnica spes nostri, tandem miserere piorum:</l>
               <l>Auertas rabiem, tantam depelle ruinam!</l>
               <l>Supplicii satis est, seruato has denique paruas</l>
               <l n="250">Relliquias hominum, nostris quoque uiribus adde </l>
               <l>Virtutem, qua nos hostis uesana prophani</l>
               <l>Agmina ad interitum redigamus, siue subactus</l>
               <l>Legibus et sacrae supplex obtemperet aulae.</l>
               <l>Quisque tuum laudet nomen uotisque precetur,</l>
               <l n="255">Quatenus excelso contingit uertice Olympum </l>
               <l>Maurus Atlas, gelidam quo surgit mundus ad Arcton,</l>
               <pb n="52"/>
               <l>Atque ubi Tithoni linquens Aurora mariti</l>
               <l>Complexus primas illustrat lampade terras,</l>
               <l>Vsque et Hyperboreis uicinae montibus orae</l>
               <l n="260">Te resonent et templa tibi pulcherrima surgant.
<note place="foot" n="29">
                     <emph>Correxi ex </emph>surgent</note>
               </l>
               <l>Non aries uitulusque tuis mactentur in aris:</l>
               <l>Balsama, myrra recens, passim quoque pinguia thura</l>
               <l>Assiduis precibus magno fundantur
<note place="foot" n="30">
                     <emph>Correxi ex </emph>fundatur</note>
 honore,</l>
               <l>Omnipotens solusque Deus genitorque uoceris.</l>
            </div>
            <pb n="64v"/>
            <div type="poesis-epigramma" met="hexameter" xml:id="tr-vd08">
               <head>Antonio Verantio, episcopo Agriensi, Tranquillus</head>
               <l>Iam mea non Helicon, iam non Parnassia laurus,</l>
               <l>Non turba Aonidum Phaebo comitata sororum</l>
               <l>Plectra mouent, solitas nec dant in carmina uires.</l>
               <l>Sed tu si praesens grata adspiraueris aura,</l>
               <l n="5">Non modo Pierios superabo uertice colles, </l>
               <l>Verum ego cigneis uolitabo per aethera pennis.</l>
            </div>
         </div>
      </body>
   </text>
</TEI>